Қазіргі кезде интернет алаяқтықтың өршуі алаңдаушылық тудырады. Сондықтан интернет қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қосымша қауіпсіздік шаралары мен технологияларды қолдану қажет. Мысалы, интернет-банкинг жүйелерінде екі факторлы аутентификация, криптовалюталарды қолдану және онлайн сауда сайттарының қауіпсіздігі.
Алаяқтық — бұл қоғамның дамуына теріс әсер ететін және адамдардың сеніміне нұқсан келтіретін өте қауіпті құбылыс. Бұл қылмыспен күресуде заңның рөлі айтарлықтай маңызды, сондай-ақ қоғамның әрбір мүшесінің қауіпсіздігіне қатысты жауапкершілігі де зор. Алда тұрған міндет — алаяқтықтың алдын алу үшін бүкіл қоғам болып бірлесіп жұмыс істеп, барлық деңгейдегі шараларды жүзеге асыру.
Қазіргі заманда интернет кеңінен таралып, адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Біздің жеке мәліметтеріміз, қаржылық есептеріміз, бизнесіміз және әлеуметтік байланыстарымыз көбінесе онлайн кеңістікте жүзеге асырылады. Алайда, интернеттің дамуымен бірге жаңа қауіптер де пайда болды. Олардың ең қауіптісі — интернет алаяқтық.
Интернет алаяқтық — жеке тұлғаларды немесе ұйымдарды алдау арқылы олардың ақша, дербес мәліметтері немесе басқа да құнды ақпараттарын ұрлау мақсатында жүзеге асырылатын қылмыстық әрекет. Бұл құбылыс өз ауқымында жылдан-жылға кеңейіп, әлемнің барлық елдерінде үлкен мәселе болып отыр. Жеке тұлғалар өз мәліметтерін қорғап, жалған ақпараттарға күмәнмен қарап, жеке есептер мен карталардың қауіпсіздігіне мұқият болуы қажет. Сонымен қатар, адамдар телефондары мен интернетті пайдаланғанда күмәнді сілтемелерден сақтанып, жеке мәліметтерді ешқашан бөгде адамдарға бермеуі тиіс.
Интернет алаяқтықтың түрлері:
1. Фишинг — алаяқтардың интернет пайдаланушыларын алдау мақсатында қолданатын әдіс. Олар жалған веб-сайттар, электрондық пошта немесе әлеуметтік желілер арқылы жеке мәліметтерді ұрлайды. Мысалы, алаяқтар банк қызметкері болып, қолданушыны сілтеме арқылы өзінің банктік есепшотына кіруге шақырады, содан кейін ол өз мәліметтерін енгізіп, алаяқтардың қолына түседі.
2. СМС арқылы алаяқтар түрлі жеңілдіктер немесе ұтыстар туралы хабарлама жібереді, бірақ сол сілтеме арқылы жалған веб-сайтқа кіріп, адамдардан жеке ақпарат немесе банктік деректемелерді ұрлайды. Сондай-ақ алаяқтар телефон арқылы алдап, қарыз, мұрагерлік немесе жеңілдіктер туралы жалған хабарламалар таратады.
3. Тауарды немесе қызметті жалған сату. Интернет-дүкендерде, әлеуметтік желілерде немесе басқа онлайн алаңдарда тауарды немесе қызметті жалған сату — интернет алаяқтықтың тағы бір түрі. Алаяқтар төмен бағамен сапасыз немесе жоқ тауарды сатады, ал сатып алушы ақшасын төлеп, тауарды алмайды.
4. Интернет-банкинг алаяқтығы. Бұл түрінде алаяқтар интернет-банкинг жүйесіне кіру үшін қолданушылардың мәліметтерін ұрлайды. Олар фишинг немесе басқа әдістер арқылы банк логиндері мен парольдерін алып, ақшаны басқа есепшотқа аударады.
5. Құпия ақпаратты ұрлау. Алаяқтар жеке тұлғаның әлеуметтік желілердегі немесе басқа сайттардағы жеке ақпаратын ұрлап, оны өз пайдасына пайдалануға тырысады. Мысалы, адам өз жеке мәліметтерін көрсеткен кезде алаяқтар оны өз атына пайдаланып, түрлі қаржылық қадамдар жасауға мүмкіндік алады.
6. Рансомвар. Бұл вирус түрі компьютерді жұқтырып, оның жүйесіне кіруді шектеп, қолданушыдан ақша талап етеді. Әдетте, алаяқтар файлдарды бұғаттап немесе оларды «құпиялап», пайдаланушыдан оларды қайта ашу үшін ақша сұрайды.
Интернет алаяқтықтан қорғану үшін оның негізгі белгілерін білу маңызды. Интернет алаяқтықтың белгілері мынандай:
— Шұғыл әрекеттерге шақыру: Алаяқтар жиі пайдаланушыдан шұғыл түрде әрекет етуін сұрайды, мысалы, «жылдам жеңілдікті алу үшін жүгіну керек» немесе «қазір жауап беруіңіз керек».
— Сенімді емес сілтемелер: Жалған сілтемелерге немесе әдетте күмәнді веб-сайттарға кірмеу керек. Банктер немесе басқа ұйымдар ешқашан электронды хаттар арқылы жеке ақпарат сұрамайды.
— Жоғары ұтыс немесе сыйлықтар: Интернет алаяқтары көбінесе артық пайда немесе ұтыс алу мүмкіндігін ұсынады. «Жеңіске жеттіңіз!» деген хабарламалар көбінесе жалған болып табылады.
— Жеке мәліметтерді сұрау: Егер біреу сіздің әлеуметтік қауіпсіздік нөміріңізді, төлқұжатыңызды немесе басқа жеке мәліметтеріңізді сұраса, бұл алаяқтықтың белгісі болуы мүмкін.
Интернет алаяқтықтан қалай қорғануға болады?
1. Қауіпсіздік бағдарламаларын пайдалану компьютерлер мен мобильді құрылғыларда антивирустық бағдарламалар мен қауіпсіздік жүйелерін орнатып, оларды үнемі жаңартып отыру керек. Бұл зиянды бағдарламалардың жүйеге енуін болдырмайды.
2. Жеке мәліметтерді қорғау. Интернетте жеке мәліметтеріңізді сақтықпен пайдаланған жөн. Әсіресе, әлеуметтік желілерде өзіңіздің қаржылық ақпараттарыңыз бен жеке деректеріңізді ашпау керек.
3. Күдік тудырған сілтемелерге баспау. Электрондық пошталардағы немесе хабарламалардағы күмәнді сілтемелерге баспау керек. Егер сізде қандай да бір күмән тудыратын нәрсе болса, оның шынайылығын тексеру үшін ресми веб-сайтқа тікелей кіріңіз.
4. Құпия сөздерді қорғау. Құпия сөздеріңізді басқалармен бөліспеңіз. Әрбір есепшот үшін бірегей және күрделі құпия сөздер жасаңыз. Сонымен қатар, екі факторлы аутентификацияны қосу арқылы қауіпсіздікті күшейте аласыз.
5. Тауарлар мен қызметтерді тексеру. Интернеттен сатып алу кезінде сатушының беделін тексеріңіз. Тұтынушылардың пікірлерін оқып, веб-сайттың сенімділігіне көз жеткізіңіз. Алаяқтар көбінесе анонимді сайттарда әрекет етеді.
6. Банктік операциялар кезінде абай болу. Интернет-банкингке кіру кезінде тек сенімді және қауіпсіз желілерді пайдаланыңыз. Ашық Wi-Fi желілерін пайдалану кезінде сақ болыңыз, себебі олар алаяқтар үшін оңай мақсат болуы мүмкін.
Қорытындылай келе интернет алаяқтық — жеке тұлғалар үшін ғана емес, сонымен бірге бизнес пен мемлекеттің де маңызды мәселесі. Ол әрқашан жаңа әдістермен дамып, адамдардың сенімін пайдаланады. Сондықтан әрбір интернет пайдаланушысы өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сақтық шараларын қабылдауы тиіс. Заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар да осы қылмыспен күресу үшін тиісті шаралар қабылдауы қажет. Тек бірлескен әрекет арқылы интернет алаяқтықтың алдын алуға болады.
