Құқықтық мәдениет – азаматтың заң алдындағы жауапкершілігін сезінуі, құқықтарын білуі және оларды өмірде дұрыс қолдана білуі. Бұл ұғым тек заңдар мен ережелерді біліп қоюмен шектелмейді, ол құқықтық сананың, құқықтық нормалар мен принциптердің қоғамдағы рөлін терең түсінуді де білдіреді. Құқықтық мәдениет – азамат пен мемлекетті байланыстыратын маңызды көпір.
Құқықтық мәдениетті екі негізгі деңгейде қарастыруға болады. Біріншісі – мемлекеттің құқықтық жүйесінің сапасы мен тиімділігі, ал екіншісі – азаматтардың, әсіресе жастардың өз құқықтары мен міндеттері туралы хабардар болуы. Бұл деңгейлер өзара тығыз байланысты және құқықтық сана мен тәртіпті қалыптастыруда шешуші рөл атқарады.
Құқықтық мәдениет вакуумда пайда болмайды. Ол қоғамдағы әлеуметтік және саяси процестермен тығыз байланысты қалыптасады. Сондықтан мемлекет те, азаматтар да құқықтық сана мен мәдениетті дамытуда белсенді әрекет етуі тиіс. Мемлекет өз тарапынан заңдардың тиімді орындалуына жағдай жасап, азаматтардың заң жобалары мен өзгерістерге белсенді қатысуына мүмкіндік туғызуы қажет.
Қазақстанда құқықтық мәдениетті қалыптастыру кешенді түрде жүзеге асырылып жатыр. Оның негізгі құралдарының бірі – білім беру жүйесі. Құқықтық сауаттылық бастауыш сыныптан бастап, жоғарғы оқу орындарына дейінгі бағдарламаларға енгізілген. Бұл азаматтардың заңдарды, құқықтарын ерте жастан бастап түсінуіне жол ашады.
Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдары мен интернет платформалар құқықтық тақырыптарды кеңінен жариялап, халыққа заңнама туралы мәлімет беруде үлкен рөл атқарады. Көптеген газеттер мен сайттарда «Заң кеңесі» сияқты айдарлар тұрақты жарияланады. Мұндай жобалар адамдардың күнделікті өмірде кездесетін құқықтық мәселелерді шешуіне көмектеседі.
Қоғамдық ұйымдар мен бастамалар да бұл бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Олар құқықтық сауаттылықты арттыру мақсатында семинарлар, дәрістер мен тренингтер ұйымдастырады. Мұндай іс-шаралар құқықтық түсінікті кеңейтіп, халықты өз құқығын қорғауға ынталандырады.
Мемлекет тарапынан да түрлі бағдарламалар қолға алынған. Бұл бастамалар құқықтық сауаттылықты арттырудан бастап, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске, балалар мен жастардың құқықтарын қорғауға дейінгі кең ауқымды қамтиды. Азаматтардың заң жобаларын талқылауға қатысуы, ұсыныс білдіруі және өзгерістерге ықпал етуі де құқықтық мәдениеттің дамуының айғағы.
Осы кешенді жұмыстардың барлығы Қазақстандағы құқықтық мәдениеттің қалыптасуына оң әсерін тигізуде. Еліміздің болашағы құқықтық сауатты, өз құқығын білетін әрі оны қорғай алатын азаматтардың қолында. Ал, құқықтық мәдениет сол азаматтардың саналы шешім қабылдауына, әділетті қоғам орнатуына негіз болады.
